خروج گازهاي سمي، از محيط اطراف جوجه ها و تامين اكسيژن كافي، از وظايف ديگر تهويه به شمار مي رود. ميزان اكسيژن موجود در يك فضاي محدود شده، حدود 21% است. چنان چه از گرم كننده هاي مشتعل در اين فضا استفاده گردد، ممكن است، به كاهش ميزان اكسيژن تا 19% منجر شود. اگر سيستم تهويه قادر به جايگزيني اكسيژن مصرف شده نباشد، افت ميزان آن تا 11%، به بروز مشكلات تنفسي در جوجه ها مي انجامد.

گازهاي مضر موجود در هواي سالن، از سه منشا اصلي توليد مي شوند و تنفس اين گازها در غلظت هاي غير مجاز، عواقب ناخوشايندي براي جوجه ها در پي دارد. نخست، گازهاي حاصل از فرايند تنفس پرنده، يعني دي اكسيد كربن را مي توان نام برد. اين گاز، فاقد بو است. ميزان مطلوب دي اكسيد كربن در محدوده ي PPM 5000-500 قرار دارد. مقادير بيش از PPM 000/30 از اين گاز، موجب افزايش تعداد تنفس مي شود و ميزان خطرناك آن PPM 000/60 است. گاز دي اكسيد كربن، در سطوح خطرناك، خفه كننده مي باشد. در سالن هايي، كه داراي سيستم  تهويه ي مكانيكي هستند، نقص فني در اين سيستم و يا اتفاقاتي مانند قطع برق،مي تواند، ميزان دي اكسيد كربن در هواي تنفسي جوجه ها را تا حد خطرناك افزايش دهد. چنان چه ميزان Co2 در فضاي سالن از مرز ppm 3000 فراتر رود، لازم است ميزان تهويه ي سالن فزايش يابد. گروه دوم، گازهايي را شامل مي شود، ك منشا آن ها فضولات پرنده و بستر سالن است. اين گازها، خطرناك تريم آلاينده هاي شيميايي هواي تنفسي جوجه ها به شمار مي روند. آمونياك، مهمترين گاز ايجاد شده از فضولات جوجه هاست. آمونياك، طي فرايند متابوليسم پروتئين در بدن پرندگان ايجاد مي شود، اما بدليل سميت بالا، بيش از 85% آن، ابتدا در كبد و كليه ها به اسيداوريك تبديل و سپس توسط كليه ها دفع مي گردد. به همين دليل، پرندگان را از نظر شكل دفع مواد حاصل از متابوليسم پروتئين، اوريكوتليك مي نامند. بدليل اين كه اين مواد در پستانداران، به صوت اوره دفع مي شود، به آن ها اورئوتليك مي گويند. در ماكيان، ممكن است مقداري از اسيداوريك موجود در ادرار برگشت يافته به سكوم، توسط باكتري هاي موجود در آن، تجزيه شود. اما چنين فرايندي ظاهراً، اهميت قابل توجهي ندارد. وجود باكتري هاي موجود در بستر، در شرايط خاصي، موجب تبديل مجدد اسيداوريك دفع شه توسط پرنده، به آمونياك و سپس تبخير آن در هواي تنفسي  جوجه ها مي شود. رطوبت بالا (30% و بيش از آن) و HP قليايي بستر، از مهمترين شرايط مساعد كننده ي توليد آمونياك هستند. نشان داده شده است، كه قرار گرفتن پرنده در معرض ppm 20، گاز آمونياك، عواقب ناشي از واكسيناسيون عليه بيماري نيوكاسل را افزايش مي دهد. همين مقدار گاز آمونياك در هواي سالن، باعث سوزش چشم در انسان مي شود. در اين حالت، بدليل سنگين بودن آمونياك، غلظت آن در مجاورت جوجه، كه در ارتفاعي بسيار كمتر از انسان قرار دارد، بيش از ppm 20 خواهد بود وجود گاز آمونياك در مقادير بين ppm75-50، در هواي تنفسي جوجه ها، موجب كاهش رشد و عملكرد ضعيف آن ها مي شود.

در اين غلظت از آمونياك، جوجه ها چشمان مرطوب و متورم داشته و با ناراحتي سر خود را تكان مي دهند. گاز آمونياك، در مايعات موجود در غشاء هاي مخاطي و چشم حل شده و هيدروكسيد آمونيوم توليد مي كند، كه محرك و عامل ايجاد كننده ي كراتوكونژكتيويت است. وجود آمونياك در هواي تنفسي جوجه ها، در مقادير ppm 100-75، موجب تغييرات مشخص، مانند از بين رفتن مژك ها در اپيتليوم دستگاه تنفس مي شود و در عين حال، تعداد سلول هاي ترشح كننده ي موكوس را افزايش مي دهد. مقادير بيش از ppm 100، آمونياك ، موجب زخم قرنيه و كوري  مي شود. اين شرايط، براي پرنده دردناك بوده و ترس از نور و كاهش رشد را به دنبال دارد. حساسيت جوجه هاي جوان به گاز آمونياك بيش از پرندگان مسن تر است. مقاديري از آمونياك كه تاثيري محدود بر پرندگان با سن 7 هفته دارد، مي تواند در جوجه هاي 7 روزه كاهش وزني تا 20%‌ ايجاد كند. در تمامي سنين جوجه هاي گوشتي، سطح آمونياك هواي تنفسي بايستي كم تر از ppm 10 باشد.

دفاع غير اختصاصي دستگاه تنفس پرنده، يعني سيستم موكوسي- مژه اي، در سه مرحله مي تواند تضعيف و در هايت تخريب شود. ابتدا، در اثر توقف مژك ها، سپس از بين فتن آن ها و در نهايت مرگ سلول هاي پوششي مژك دار، گاز آمونياك، مي تواند، از هر سه طريق موجب تضعيف و در ادامه، تخريب سيستم موكوسي مژه اي دستگاه تنفس شده، استعداد پرنده براي ابتلا به بيماري هاي تنفسي را به مقدار بسيار زيادي افزايش دهد. اگر چه، وجود مقادير نسبتاً قابل توجه بخار آمونياك در هواي تنفسي جوجه ها را مي توان از طريق استثمام آن احساس نمود، اما روش هاي بهتر و   دقيق تري نيز، مانند استفاده از كاغذهاي نشانگر تورنسل و حسگرهاي گاز، براي اين منظور وجود دارند.

گاز متان، به عنوان يك گاز قابل اشتعال و در عين حال خفه كننده و سولفيد هيدروژن، به عنوان يك گاز بسيار سمي، نيز از فضولات پرنده توليد مي شوند.

گروه سوم، گازهايي را شامل مي شود، كه منشا توليد آن ها احتراق منابع گرمايش در داخل سالن هاي پرورش است. منو اكسيد كربن، از مهمترين اين گازها به شمار مي رود.  اين گاز، بسيار سمي است و در اثر احتراق ناقص سوخت، در گرم كننده ها ايجاد مي شود. مسموميت با   مونو اكسيد كربن، در سالن هايي كه فاقد تهويه ي كارآمد هستند و يا جوجه ها در معرض دود حاصل از احتراق منابع گرم كننده قرار   مي گيرند، اتفاق مي فتد. خواب آلودگي، تنفس دشوار، و عدم تعادل، از نشانه هاي مسموميت با منواكسيدكربن است. اسپاسم و تشج، ممكن است، قبل از مرگ وجود داشته باشد و پس از مرگ، خون به رنگ قرمز روشن مشاهده مي شود. مقادير كم تر از حد كشنده ي اين گاز، موجب كاهش رشد مي شود. در موارد مشكوك، بايستي، ميزان منواكسيدكربن در حالي كه هواكش ها خاموش هستند، در نقاط مختلفي از سالن اندازه گيري گردد. كربوكسي هموگلوبين، نيز مي تواند، در خون جوجه هاي درگير سنجيده شود. مقادير ppm 70، منواكسيد كربن، در پن هايي كه ميزان بالا و مكرر آسيت ناشي از افزايش فشار ريوي و ناكارآمدي بطن راست را نشان مي دادند، ثبت شده است.

 ppm 600، منو اكسيد كربن، براي 30 دقيقه باعث ديسترس تنفسي مي شود. و مقادير ppm 3600-2000 آن، براي مدت 2-5/1 ساعت، كشنده است. 

منبع : کتاب مدیریت پیشگیری از بیماری های طیور - نوشته استاد ارجمند جناب آقای دکتر اوستا صدرزاده